Hoe weten we zeker dat CO₂ verantwoordelijk is voor de opwarming van de aarde?

De relatie tussen CO₂ en de opwarming van de aarde wordt vaak gepresenteerd als een vaststaand feit, maar hoe zeker weten we dat dit de belangrijkste oorzaak is?

Hoewel er onder klimaatwetenschappers brede consensus bestaat over de oorzaken van de opwarming van de aarde, blijft deze vraag regelmatig terugkomen – en dat is ook heel begrijpelijk. Klimaatverandering is een van de grootste uitdagingen van onze tijd, met gevolgen die ons allemaal raken. Wetenschappers verzamelen voortdurend meer gegevens en verfijnen hun modellen, maar fundamentele onzekerheden blijven bestaan. Hoe kunnen we bijvoorbeeld met zekerheid stellen dat de opwarming grotendeels door CO₂ wordt veroorzaakt? Het antwoord is complexer en minder absoluut dan vaak wordt aangenomen en raakt aan een kernprincipe van de wetenschap: volledige zekerheid bestaat niet.

Het inductieprobleem, zoals ooit beschreven door de filosoof David Hume, laat zien dat we op basis van waarnemingen geen absolute conclusies kunnen trekken. Dat het vandaag bij zware bewolking regent, betekent niet dat het morgen bij zware bewolking ook zal regenen. In de wereld van beleggen geldt evenzo: 'resultaten uit het verleden bieden geen garantie voor de toekomst.' Dit geldt ook voor klimaatwetenschap: hoewel we sterke aanwijzingen hebben dat CO₂ een belangrijke factor is in de opwarming van de aarde, kunnen we de exacte gevolgen voor de toekomst niet met volledige zekerheid voorspellen. Het verleden biedt waardevolle inzichten, maar de klimaatwetenschap werkt met onzekerheden en waarschijnlijkheidsmodellen die ons helpen de grote lijnen te begrijpen.

In de klimaatwetenschap spelen bovendien "onbekende onbekenden" een rol – factoren waarvan we niet eens weten dat ze onderzocht moeten worden. Toch zijn er sterke aanwijzingen: sinds de industriële revolutie is de hoeveelheid CO₂ in de atmosfeer sterk gestegen door het verbranden van fossiele brandstoffen. Tegelijkertijd is de gemiddelde temperatuur op aarde toegenomen. De toename van CO₂, een broeikasgas dat warmte vasthoudt, vertoont een duidelijke correlatie met deze opwarming. Hoewel dit geen direct oorzakelijk verband bewijst, kunnen we deze correlatie niet negeren.

De nuance blijft echter belangrijk. Klimaatwetenschappers gebruiken complexe modellen om het klimaatsysteem beter te begrijpen. Deze modellen zijn krachtig, maar afhankelijk van aannames en historische data. Stel je een plas water voor: je ziet de plas, maar weet je of die afkomstig is van een omgevallen glas of een gesmolten ijsblokje? Net zo is het lastig om precies vast te stellen welke factoren hoeveel hebben bijgedragen aan de opwarming van de aarde. Daarbij is het klimaatsysteem non-lineair: kleine veranderingen kunnen grote, onverwachte effecten hebben, vergelijkbaar met het domino-effect. Dit maakt klimaatwetenschap een voortdurend evoluerend vakgebied vol uitdagingen.

Deze onzekerheden maken de wetenschap niet onbetrouwbaar, maar benadrukken dat conclusies met zorg moeten worden geïnterpreteerd. Klimaatwetenschappers reconstrueren het klimaatverleden met behulp van diverse methoden, zoals ijsboringen, boomringen, sedimentlagen, koralen en isotopen in gesteenten en fossielen. Deze technieken bieden waardevolle inzichten, maar geen absolute antwoorden. Hier speelt epistemologie – de studie van hoe we kennis vergaren en interpreteren – een belangrijke rol. Het gebruik van waarschijnlijkheden en indirect bewijs, ook wel proxydata genoemd, vormt de kern van klimaatwetenschap. Hoewel deze gegevens essentieel zijn voor ons begrip, laten ze ook ruimte voor interpretatie en discussie. Die discussie wordt soms vertroebeld door menselijke factoren. Wetenschappers zijn immers ook mensen, met overtuigingen, persoonlijke drijfveren en verschillende achtergronden die bewust of onbewust invloed kunnen hebben. Hoewel het wetenschappelijke proces is ontworpen om bias te minimaliseren, spelen persoonlijke en institutionele belangen soms een rol. De druk om te publiceren of financiering te verkrijgen kan er bijvoorbeeld toe leiden dat resultaten stelliger worden gepresenteerd dan strikt noodzakelijk is.

Daarnaast is het klimaatverhaal niet immuun voor externe invloeden. Politici, bedrijven en milieuorganisaties hebben er vaak een belang bij hoe klimaatverandering wordt gecommuniceerd. Een genuanceerde boodschap verkoopt slecht (daarom verkoop ik mijn artikelen ook niet). Wetenschappelijke rapporten die een waarschijnlijke temperatuurstijging van 1 tot 2 graden voorspellen, worden in de media al snel vertaald naar "Apocalyptische hittegolven op komst."

Ondertussen is klimaatverandering big business geworden. Het aantal bedrijven dat zich schuldig maakt aan greenwashing groeit gestaag. Consumenten worden voortdurend aangespoord om zogenaamde groene producten te kopen, die vaak meer een marketingtruc zijn dan een daadwerkelijke oplossing. Zelf word ik op commerciële tv-zenders regelmatig geconfronteerd met reclames van een lokaal bekende drogisterijketen, waar consumenten schaamteloos worden verleid tot het aanschaffen van (vaak nutteloze) producten met acties als "twee halen, één betalen" – terwijl je dat product misschien helemaal niet nodig hebt. Tegelijkertijd claimt men duurzaamheid, wat wrang aanvoelt bij overbodige spullen die bijdragen aan meer afval en overconsumptie. Ook milieuorganisaties dragen soms bij aan polarisatie door overdreven rampscenario’s te schetsen of rechtszaken aan te spannen om zichzelf te profileren.