CO2-credits: effectieve oplossing of gebakken lucht?

Een boterham verdienen met een bos is in Nederland niet eenvoudig. Bosbouw is een activiteit van lange adem. De eerste tientallen jaren vergt het vooral investeren, met de hoop dat het bos in de verre toekomst opbrengsten zal genereren. Voordat een eikenboom een mooi stuk eikenhout van enig formaat kan leveren, duurt het minstens 100 jaar. De Scandinavische landen kennen een lange bosbouwtraditie. Het bezit van een bos wordt in deze landen anders gewaardeerd dan in Nederland: daar wordt het gezien als een investering in de toekomst, met een stabiel rendement van 3 tot 4% per jaar. Er is een constante vraag naar hout, de bomen groeien vanzelf, en de grondwaarde neemt elk jaar toe. In landen als Zweden worden bossen ook vaak opgekocht als langetermijninvesteringen voor toekomstige generaties.

Toch zijn er in Nederland enkele organisaties die erin slagen geld te verdienen door bossen in het buitenland aan te planten. Het gaat hierbij niet primair om houtproductie, maar om de CO2-compensatie die deze bossen bieden: CO2 uitstoten is vervuilend; het opruimen ervan levert geld op. Het verminderen of vermijden van uitstoot is niet altijd mogelijk (bijvoorbeeld bij vliegreizen) en in zulke gevallen lijkt CO2-compensatie een aantrekkelijke optie. Hier spelen zowel non-profitorganisaties als commerciële bedrijven handig op in. Dit kan door aandelen te verkopen in bijvoorbeeld een bosaanplantproject (er kunnen ook aandelen in andere duurzame projecten worden verkocht). Zo’n aandeel in een dergelijk project wordt uitgedrukt in credits en vaak aangeboden bij vliegreizen. Particulieren en bedrijven die hun CO2-impact op het klimaat willen beperken, kopen vrijwillig deze credits. Eén credit staat voor de compensatie van 1 ton (1000 kg) CO2; zie dit als het ‘huren’ van een boom die in ongeveer 42 jaar tijd 1 ton CO2 vastlegt.

Het merendeel van deze projecten bevindt zich om logische redenen (aanwezigheid van veel goedkoop land en arbeid) buiten Europa. Strikt genomen maakt het niet uit waar de CO2 wordt opgeruimd, want de uitgestoten CO2 verspreidt zich wereldwijd. Vraag en aanbod, evenals het type project, bepalen grotendeels de prijs per credit. Een bosaanplantproject in de Sahara is nu eenmaal moeilijker uitvoerbaar en dus ook duurder dan het herbebossen van een stuk land in het Amazonegebied. Het is ook lastig om te bepalen of de credits in een goed duurzaam project worden gekocht. Bovendien verloopt de verkoop van credits vaak via meerdere tussenpersonen: de organisaties die de credits leveren zijn meestal niet de ontwikkelaars en de aanleggers van het bos. Meestal zijn het tussenhandelaren die credits inkopen bij verschillende projecten en met winst doorverkopen. Hierdoor is het niet altijd duidelijk waar de compensatiegelden precies terechtkomen. Ook de binding die particulieren graag met zo’n project zouden willen hebben, ontbreekt vaak in dit soort grootschalige, anonieme projecten. Zoals eerder vermeld, bevinden de meeste projecten zich buiten Europa, waardoor controle hierop niet altijd optimaal is. Het komt dan ook regelmatig voor dat de handel in credits en het opzetten van dergelijke projecten uiteindelijk weinig meer dan gebakken lucht blijkt te zijn.

Onderzoek heeft aangetoond dat veel goedgekeurde groene projecten die credits verkochten, uiteindelijk weinig tot niets hebben bijgedragen aan daadwerkelijke CO2-compensatie (Mongabay).

Hoewel er een keurmerk bestaat voor bijvoorbeeld bosaanplant, uitgegeven door de toonaangevende non-profitorganisatie Verra, kan een blijvende CO2-vastlegging nooit worden gegarandeerd. Een bos met een lage biodiversiteit kan na verloop van tijd worden aangetast door ziekten of plagen en afsterven; ook kan de ontwikkeling van het bos achterblijven door externe factoren, waardoor de CO2-vastlegging minder is. Er zijn tal van redenen denkbaar waarom vastlegging van CO2 door bossen nooit volledig kan worden gegarandeerd. De daadwerkelijke vastlegging van CO2 door bomen is sowieso moeilijk meetbaar. Bovendien, een bos plant je niet zomaar. Bomenplantages en bossen voor koolstofopslag zijn vaak monoculturen, bestaande uit één van de vijf boomsoorten: teak, mahonie, ceder, zijde-eik of acacia. De aanplanting van dergelijke bossen heeft doorgaans een dubbel doel: ten eerste om CO2 op te slaan, en ten tweede om extra inkomsten te genereren. Hoewel dit vanuit economisch perspectief waardevol kan zijn, gaat dit vaak ten koste van de biodiversiteit. Deze bossen en plantages kunnen het ecosysteem ook schaden, bijvoorbeeld door grondwater uit te putten, de waterafvoer te verminderen, en de bodem te verzuren.

Volgens een artikel in The Guardian zijn door wereldleidende certificeerders zoals Verra goedgekeurde certificaten grotendeels waardeloos. Onderzoek naar de CO2-creditmarkt heeft uitgewezen dat meer dan 90% van de regenwoudcredits waarschijnlijk spookcredits zijn en geen echte koolstofreductie vertegenwoordigen (The Guardian).

Daarnaast is de prijsberekening van een credit niet altijd transparant: sommige organisaties compenseren alleen de berekende CO2-uitstoot van bijvoorbeeld een vliegreis, terwijl bij een vliegreis niet alleen CO2 wordt uitgestoten. Hierdoor valt de prijs van de aangeboden credits lager uit dan die van credits die wel rekening houden met de uitstoot van alle andere schadelijke gassen. Kortom, de handel in credits vertoont helaas veel overeenkomsten met windhandel.

Dergelijke compensatieprogramma’s vormen ook een reëel gevaar voor het verminderen van onze uitstoot. Mensen kunnen het gevoel krijgen dat ze goed bezig zijn, terwijl de vervuilende lucht van een verre vliegreis naar exotische oorden voorlopig niet wordt opgeruimd. Het duurt jaren voordat dergelijke vervuilingen ongedaan zijn gemaakt.