De atmosfeer bestaat voor bijna 80% uit stikstof: waarom is stikstof dan zo’n groot probleem?

In de media wordt vaak gesproken over stikstofuitstoot door landbouw en veeteelt. Dit kan verwarrend zijn, want stikstof zelf is niet het probleem. Onze lucht bestaat voor bijna 80% uit stikstof, een onschuldig gas. Het echte probleem zijn de schadelijke stikstofverbindingen die door landbouw, veeteelt, verkeer en industrie in de atmosfeer en bodem terechtkomen.

Wanneer het in de media gaat over stikstofuitstoot, wordt hiermee een breed scala aan stikstofverbindingen bedoeld, waaronder lachgas, ammoniak, stikstofoxiden en nitraat. Al deze verbindingen hebben verschillende milieueffecten en zijn daarom relevant in de discussie over het verminderen van stikstofuitstoot om zowel klimaatverandering als milieuschade aan te pakken.

Eén van deze stikstofverbindingen is lachgas (N₂O). Lachgas is een krachtig broeikasgas, bijna 300 keer krachtiger dan CO₂. Lachgas ontstaat vooral uit stikstofverbindingen in mest en kunstmest onder zuurstofarme omstandigheden. Hoewel belangrijk, vormt lachgas slechts een deel van het stikstofprobleem.

Ammoniak (NH₃) komt vrij uit mest en urine van vee en bij het gebruik van kunstmest. In de lucht kan ammoniak neerslaan en de bodem verzuren, evenals wateren eutrofiëren (dit betekent dat het water verrijkt wordt met voedingsstoffen zoals stikstofverbindingen). Dit leidt tot een verstoorde voedingsbalans, waardoor bepaalde planten overwoekeren en kwetsbare soorten verdwijnen, wat grote gevolgen heeft voor de biodiversiteit.

Stikstofoxiden (NOₓ), zoals stikstofmonoxide (NO) en stikstofdioxide (NO₂), zijn ook schadelijk. Deze gassen komen vrij bij verbrandingsprocessen in het verkeer en de industrie, maar ook door landbouwmachines en de verwerking van biomassa. Stikstofoxiden kunnen in de lucht worden omgezet in salpeterzuur (HNO₃) en neerslaan als zure regen, hetgeen kan leiden tot verzuring van de bodem en het water.

Nitraat (NO₃⁻) is een oplosbare vorm van stikstofverbinding die in grond- en oppervlaktewater terechtkomt door uitspoeling uit landbouwgrond. Hoge concentraties nitraat in drinkwater kunnen schadelijk zijn voor de gezondheid en leiden tot blauwzuurvergiftiging bij zuigelingen wanneer het wordt omgezet in nitriet. Nitraat kan ook leiden tot eutrofiëring van wateren, waardoor algenbloei ontstaat en zuurstoftekorten in het water veroorzaakt. Dit schaadt waterplanten en dieren en kan leiden tot zogeheten “dead zones” (dit zijn zuurstofloze gebieden waar geen waterleven mogelijk is) in meren, zeeën en oceanen.

De schadelijke effecten van stikstofverbindingen op natuurgebieden zijn groot. Vooral gevoelige ecosystemen, zoals heidevelden, veengebieden en bossen, kunnen ernstig worden aangetast. Ammoniak en nitraat verstoren de voedingsbalans in de bodem, wat de biodiversiteit vermindert. Lachgas is een krachtig broeikasgas en stikstofoxiden dragen bij aan luchtverontreiniging en de vorming van zure regen.